ประเพณีผีขนน้ำ

ประเพณีผีขนน้ำ
เลย
ผีขนน้ำ หรืออีกชื่อหนึ่งที่ไม่ค่อยจะใช้เรียกกันแล้วในปัจจุบันคือ แมงหน้างาม เป็นการละเล่นตามความเชื่อที่สืบสานกันมายาวนาน แต่ก็เกือบสูญหายไปในช่วงระยะเวลาหนึ่ง และก็มีผู้ที่เห็นความสำคัญได้ช่วยกันพยายามที่จะรื้อฟื้นประเพณีวัฒนธรรมอันดีงามนี้กลับมาให้เป็นที่รู้จักอย่างแพร่หลาย หลายปีต่อจากนั้นมาภาพของผีขนน้ำปรากฏขึ้นเรื่อยๆ ในสื่อต่างๆ โดยเฉพาะอินเตอร์เน็ต แต่ก็ยังมีหลายคนเข้าใจว่า ผีขนน้ำ คือ ผีตาโขน ซึ่งแท้จริงแล้วไม่ได้เป็นอย่างนั้นเลย ทัวร์ออนไทยวันนี้พาเราไปรู้จักกับผีขนน้ำ หรือแมงหน้างามกันแบบถึงแก่นกันดีกว่า

ผีขนน้ำ เป็นการละเล่นพื้นบ้านของชาวนาซ่าว ตำบลนาซ่าว อำเภอเชียงคาน จังหวัดเลย ชาวบ้านก็เล่นสืบมาเป็นประเพณี ไม่มีประวัติว่าเล่นครั้งแรกเมื่อใด เป็นการละเล่นที่แตกต่างจากที่อื่นๆ ถึงมองเผินๆ จะเหมือนผีตาโขนแต่ความจริงมีความต่างกันอยู่ ชาวบ้านนาซ่าวแต่เดิมเป็นชนกลุ่มน้อยเผ่าไทยพวนอพยพมาจากฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขง จนมาพบบริเวณ นาซำหว้า เหมาะแก่การตั้งหลักแหล่ง พอชุมชนขยายมากขึ้นก็ย้ายมาที่บริเวณบ้านสองโนน ตั้งเป็นหมู่บ้านใหญ่ขึ้น สมัยนั้นยังไม่มีที่ยึดเหนี่ยวจิตใจ คงนับถือผีบรรพบุรุษ ผีปู่ย่าเท่านั้น

ผีขนน้ำนั้นแต่แรกคือพิธีกรรมไหว้ผีบรรพบุรุษ ซึ่งชาวบ้านร่วมกันจัดขึ้นเรียกว่า เลี้ยงบ้าน กำหนดเอาวันเสร็จสิ้นจากการทำไร่ทำนาโดยมี จ้ำ (ผู้ประกอบพิธีกรรม) เป็นผู้ทำหน้าที่สื่อสารระหว่างชาวบ้านกับเจ้าปู่จิรมาณพ และเจ้าปู่ผ่านพิภพ ผ่าน บัวนางหรือเจ้าแม่นางเทียม (ผู้เป็นร่างทรงของเจ้าปู่ทั้งสอง) ซึ่งจะทำพิธีเข้าทรงกำหนดวันที่จะเลี้ยงบ้านขึ้น จากนั้นจ้ำจะไปประกาศบอกชาวบ้าน โดยการตะโกนตามสี่แยกหรือที่ชุมชนหนาแน่น ไม่ก็ใช้วิธีขึ้นไปบอกตามบ้านทุกหลังคาเรือนภายในหมู่บ้านว่า ในปีนี้จะกำหนดจัดพิธีการเลี้ยงบ้านแล้ว ให้ชาวบ้านจัดหาข้าวปลาอาหาร และของบวงสรวงต่างๆ ไปประกอบพิธีกันที่ดอนหอ ศาลเจ้าปู่ ของหมู่บ้าน เดิมการบวงสรวงนั้น จะมีการนำวัว ควาย มาเพื่อเป็นเครื่องเซ่นสังเวยตามพิธีกรรม เล่ากันว่า การบวงสรวงสัตว์เลี้ยงภายในบริเวณศาล สัตว์ที่นำไปผูกหลักเลี้ยงจะตายเองโดยไม่มีการฆ่า ขณะที่ประกอบพิธีอัญเชิญผีเจ้าปู่ และผีบรรพบุรุษต่างๆ ให้ลงมากินเครื่องเซ่น ในเวลาต่อมา ผีเจ้าปู่ได้บอกความผ่านร่างทรงว่า ให้ชาวบ้านทำ แมงหน้างาม หรือ ผีขน เพื่อเป็นการบูชาวัว ควาย ที่มีบุญคุณต่อชาวบ้าน แทนการนำมาฆ่าเพื่อเป็นเครื่องสังเวย

นอกเหนือจากการบูชาเพื่อรำลึกคุณของวัว ควาย ที่มีต่อชาวบ้านแล้ว ยังมีความเชื่อสืบเนื่องต่ออีกว่า ผีขน คือ วัว ควาย ที่ตายไปแล้ว แต่วิญญาณยังคงวนเวียนอยู่รอบๆ หมู่บ้าน เมื่อชาวบ้านไปตักน้ำมาใช้ วิญญาณของสัตว์ทั้งสองจะตามเข้าหมู่บ้านมาด้วย ซึ่งพบแต่ขนและได้ยินแต่เสียงกระดึงแต่ไม่เห็นตัว ชาวบ้านจึงพากันเรียกว่า ผีขนวัว ผีขนควาย ยุคแรกๆ จะพากันเรียกผีขนน้ำว่า การละเล่นผีขน แต่ทุกครั้งหลังจบการละเล่นผีขนฝนมักจะตก ชาวบ้านจึงพากันเรียกว่า ผีขนน้ำ มาถึงปัจจุบัน

เมื่อเวลาผ่านล่วงเลยไปประเพณีนี้ก็ต้องปรับตามยุคตามสมัยแต่ยังคงรายละเอียดเดิมเอาไว้ กำหนดวันจัดงานผีขนน้ำจึงกำหนดให้เป็น วันแรม 1 ค่ำเดือน 6

พิกัด GPS ประเพณีผีขนน้ำ:
17.823550,101.669187